Moderne Toponiemen

Korte beschrijving

Het project Moderne Toponiemen is een promotie-onderzoek dat september 2001 van start is gegaan. Dit naamkundige onderzoek richt zich in eerste instantie op recent gegeven straatnamen (1950-2000) en wordt voornamelijk vanuit taalkundig en sociologisch perspectief uitgevoerd. Belangrijke aandachtspunten zijn de morfologische structuur, de semantiek, de motivatie van de naamkeuze, eventuele veranderingen in de tijd, regionale verscheidenheid en dialectinvloed, perceptie en image van straatnamen en tot slot het gemeentebeleid. In tweede instantie zal gekeken worden naar de invloed van straatnamen op toponiemen binnen het straatbeeld: namen van sociale, culturele en commerciële voorzieningen.

Nadere uitwerking van doelstellingen en onderzoeksvragen

Onderzoek naar straatnamen is tot dusver vooral lokaal opgezet en gericht op de etymologie, niet op de taalkundige structuur en de sociologische achtergronden van de keuze voor namen. Het onderzoek naar de namen van sociale, culturele en commerciële voorzieningen vormt een heel nieuw terrein. Het onderzoek richt zich op de vraag hoe moderne toponiemen gevormd worden, hoe ze gebruikt worden en hoe zij functioneren in de hedendaagse taal.

De volgende taalkundige onderzoeksvragen zullen aan de orde komen:

Welke morfologische structuren vertonen moderne toponiemen?
Veel straatnamen hebben de vorm van een samenstelling: bepalend element + grondwoord (Schipholweg, Steenstraat). De vraag is of moderne toponiemen ook deze structuur vertonen of dat er daarnaast ook andere vormingen voorkomen.
Welke morfologische creativiteit doet zich voor bij moderne naamgeving? Voorbeelden zijn: de Pulloverie, de Baderie, Sanidrôme, SaniTrend, Sani Design.
Welke naamvelden komen er, semantisch gezien, bij staatnaamgeving voor? Gedacht moet worden aan thema's als bloemen, schilders, schrijvers, etc.
Is er sprake van regionale verscheidenheid binnen moderne toponiemen? Is er bijvoorbeeld een regionaal bepaalde variatie in het grondwoord van straatnamen aan te wijzen? Komt een bepaald grondwoord in een deel van Nederland vaker voor dan in andere gebieden?
In welke mate en op welke wijze is er sprake van dialectinvloed? Worden in dialectgebieden voornamelijk Nederlandse namen gegeven of heeft het dialect de grootste invloed bij naamgeving in een bepaalde regio? En in hoeverre wordt geput uit vreemde talen?
Welke invloed heeft de straatnaam op andere toponiemen? Wordt de naamgeving van sociale, culturele en commerciële voorzieningen beïnvloed door de naam van de straat waarin ze voorkomen (apotheek Emma in de Emmastraat, café Toomeloos aan de Overtoom)?

In het sociologische aandachtsveld passen de volgende vragen:

Zijn er overeenkomsten in de ontwikkeling van de straatnaamgeving van nieuwbouwwijken op nationaal niveau? Is er sprake van 'modes' in naamvelden en in morfologische structuur?
Zijn bewoners tevreden met de naam van de straat waarin ze wonen? Welk effect heeft het grondwoord op het image van de straatnaam? Wonen mensen liever aan een weg of in een laan? Welk effect hebben straatnamen zonder grondwoord en straatnamen gevormd met behulp van morfologische creativiteit op het image van een straatnaam?
Welke overwegingen worden gemaakt zowel bij het geven van namen aan straten als bij naamgeving in het geval van sociale, culturele en commerciële voorzieningen? Wat is het gemeentebeleid ten aanzien van straatnaamgeving?

Moderne Toponiemen binnen het Meertens Instituut

Het onderzoek naar moderne toponiemen wordt uitgevoerd binnen de afdeling Variatielinguïstiek. Het is een naamkundig onderzoek, dat door de taalkundige en sociologische invalshoek goed aansluit bij het variatielinguïstisch en etnologisch onderzoek dat op het Meertens Instituut wordt uitgevoerd. Net als bij taalvariatie is er in dit naamkundige onderzoek sprake van het bestuderen van geografische spreiding en dialectologische en sociale verscheidenheid. Net als bij het etnologisch onderzoek is er bij toponiemen sprake van groepsculturen waarbinnen namen ontstaan en functioneren.